M. ALİ KAYA
İnsan eşref-i mahluktur. Ahsen-i takvimde yaratılmıştır. (Tin, 95:4.) Şerefli, temiz ve düzenli yaşamak hakkıdır. Öyle yaşaması da emredilmiştir. İnsan yeryüzünün halifesidir. (Bakara, 2:30; Fatır, 35:39.) Vazifesi yeryüzünü imar, tamir, düzenleme ve mahlukatı yönetmekle görevlendirilmiş ve yetkilendirilmiştir. Eşyada, varlıkta, ailede ve toplumda tasarrufta bulunmakla yükümlüdür. Sonuçta mahlukatın sahibi olan Allah’a hesap verecektir.
**
Peygamberler yüce Allah’ın “Kelam sıfatından” gelen ve insanın ihtiyarî fiillerini tanzim eden Şeriata uymakla mükellef oldukları gibi, “İlim ve İrade” sıfatından gelen ve “Kudret” sıfatının tecellisi olan “Şeriat-ı Fıtriyeye” de uymakla mükelleftirler. Her iki şeriata uymak ve tatbik ederek “Üsve-i Hasene” olma konusunda mükelleftirler.
Yüce Allah neden inkarcılara, fasık ve facirlere fırsat veriyor? Çünkü onlar her ne kadar inkâr etseler ve yeryüzünde fesat çıkartsalar da bilmeyerek ve şuurunda olmayarak Allah’ın yeryüzünü imar etme iradesine hizmet ediyorlar.
**
“Her şey Allah’ı tesbih eder.” (İsra, 17:44.) ancak biz onların tesbihatını, Allah’a olan övgü ve minnettarlıklarını Peygamberlerin bize anlatması ve öğretmesi ile bilebilmekteyiz. Cansız zannettiğimiz şeyler bile bize “Lisan-ı Halleri” ile yaratıcısı ve ustaları olan Allah’ı hatırlatıyorlar. Onu övüp, onu teşbih ediyorlar.
Ayrıca tabiattaki mükemmel düzen, nizam ve intizam, birbirlerine yardım etmeleri, birbirlerinin ihtiyaçlarına cevap vermeleri onlara bunu yaptıran Yüce yaratıcıyı bize tanıtmaktadırlar. Bizi de kainattaki düzene, nizama ve intizama uymaya ve “Sünnetullah” denilen “Tabiat kanunlarına” uyarak hayırlı ve başarılı işler yapmaya çağırıyorlar.
**
Allah’ın kâinatta ve dünyada “Kuddüs” ismi gereği mükemmel bir temizlik ve düzen kanunu vardır. İnsanın elinin karışmadığı her yer çok temiz ve düzenlidir. Bu açıdan her mü’min çevrecidir.
Temizlik “Hadesten taharet, Necasetten taharet” (Müddessir, 74:4.) namazın farzlarındandır. Necasetten taharet hem beden hem de çevre temizliğini kapsar. Zira siz ne kadar temiz olsanız da namaz kıldığınız yer temiz değilse namazınız geçersizdir. Bu sebeple çevrenizi de temiz tutmanız dinin emridir.
**
Ağaç dikmek ve ağaçların kesilmesini engellemek, çevreyi korumak sünnettir. Peygamberimiz (asm) Medine’nin 32 km çevresini “Koruma” altında aldırmış, (Buhari, Fedaiu’l-Medine, 1.) savaşlarda düşman topraklarından ağaçların kesilmesini yasaklamış, savaş şartlarında dahi çevreyi korumayı emretmiştir.
Ağaç diken onun tesbihatından sevap kazandığı gibi meyvesinden kim yerse kendisine sadaka olacağını Peygamberimiz (asm) haber vermiştir. (Buhârî, Hars ve Muzara’a, 1; Müslim, Musakat, 2.)
Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “Şüphesiz Allah tövbe edenleri sever, temizlenenleri de sever” (Bakara, 2:222.) buyurarak maddi ve manevi temizliğin Allah rızasına vesile olduğunu açıkça ifade eder. Bu sebeple Peygamberimiz (asm) “Temizlik, îmanın yarısıdır” (Müslim, Tahare, 1.) buyurur.
**
Fatih Sultan Mehmet “Ormanlarımdan bir dal kesenin başını keserim” diye ferman yayınlamış; Şeyhülislam Zembilli Ali Efendi’ye “Ormanda eteği ağaca takılan kişi ne yapmalıdır?” diye sorulunca, “Eteğin takılan yerini kesmeli, dala zarar verilmemeli” cevabını vermiştir.
İslam’ın ve İslam’ı yaşayan Müslümanların temizlik ve çevre konusundaki duyarlılıkları böyledir.
ÇEVRE VE HAYVAN HAKLARI İLE İLGİLİ HADİSLER
1. “Yedi kat gökler ve yerler ve içindeki her şey Allah’ın tesbih eder.” (Hac, 22:38.) Allah’ı tesbih eden varlıklara değer verilmeli ve korunmalıdır.
2. Peygamberimiz (asm) Medine’yi sit alanı ilan etmiş, Mekke’yi harem kabul etmiştir. (Ebu Davud, Menâsik, 89, 95.) buralarda ot dahi koparılmaz, hiçbir canlı öldürülmez.
3. Peygamberimiz (asm) Taif’teki Vecc vadisini milli park ilan etmiş, ağaçlara dokunulmamasını istemiştir. Ağaç keseni cezalandırmıştır. (İbn-i Kayyum, Zadu’l-Meâd, 3:1425.)
4. Beden, elbise ve çevre temizliği, hadesten ve necasetten taharet ile setr-i avreti ibadetin şartlarından saymıştır. Abdest alıp, namaz kılanı Peygamberimiz (asm) “her nevi kirlerden ve günahlardan arınmış” olduğunu söylemiştir. (Nesai, Salat, 7.)
5. Müslümanın yıkanmasını, saçını, sakalını, bıyığını, tırnaklarını kesmesi, etek traşı olması gerektiğini emretmiştir. (Ebu Davud, Tahare, 29.)
6. Yollardan eziyet eden şeyleri kaldırmanın imanın gereği olduğunu söylemiştir. (İbn-i Mace, Adab, 7.)
7. Peygamberimiz (asm) çevreyi kirletmeyi (Ebu Davud, Tahare, 14.) durgun suya abdest bozmayı ve yollardaki ağaçların altına ve yol kenarlarına abdest bozmayı yasaklamış ve yapanı lanetlemiştir. (Tirmizi, Tahare, 51.)
8. Camiyi temizleyen bir kadının vefatında kendisine haber verilmeyince sorumuş vefat ettiğini öğrenince kabrine giderek cenaze namazını kılmıştır. (Ebu Davud, Cenâiz, 55.)
9. “Evlerinizin önünü temiz tutun Yahudilere benzemeyin!” (Nebi Bozkurt, Asr-ı Saadette İslam, Evler ve Ev Hayatı, İstanbul-2006, s. 4:301.) emretmiştir.
10. Cuma günü gusletmeyi, (Nesai, Cuma, 6.) güzel elbiselerle camiye gitmeyi, (A’raf, 7:31.) dişleri misvaklamayı ve erkeklere dışarıda güzel koku sürünmeyi emretmiştir. (İbn-i Mâce, Tahâre, 7; Buhârî, Cumua, 8.) Kadınlar ise evlerine kocalarına karşı güzel koku sürünmelidirler.
11. Çarşı ve pazarlarda gürültü yapmamayı emretmiş, gürültü kirliliğini yasaklamıştır. (Ebu Davud, Salat, 95.)
12. Sadaka-i cariye olarak ağaç dikmeyi, okul, cami, hastahane ve bimarhaneler inşa etmeyi teşvik etmiştir. (Ebu Davud, Vesaya, 14.)
13. Ağaç dikmeyi teşvik etmiş, onun gölgesinde gölgelenen, meyvesinden yiyenin apaç dikenin amel defterine sevap sağlayacağını müjdelemiştir. (Tirmizi, Ahkam, 40.) Peygamberimiz (asm) kendisi 500 hurma ağacı dikmiştir. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5:354.)
14. Yenilikleri ve teknolojik gelişmeleri teşvik etmiş, İrandan kadil getiren ve mescidi aydınlatan Temim-i Dari’ye dua etmiştir. (Kettani, Peygamberin Yönetimi, 1:227.)
15. Peygamberimiz (asm) yolların geniş olmasını emretmiş, yolun kenarlarına eşyaları koyup yolu daraltmayı yasaklamıştır. (Tirmizi, Ahkam, 20; Kettani, 2:455.)
16. Hataların tedavi olmasını istemiş, hastalığın ilacı olduğunu söylemiştir. (Ebu Davud, Tıp, 1.) Arap ve Acem doktorlarına değer vermiştir.
17. Peygamberimiz (asm) hacamatla tedaviyi tavsiye etmiştir. (Ebu Davud, İcare, 38.)
18. Hastalık istemeyin ve hastalıktan korunun emretmiş, “Cüzzamdan aslandan kaçar gibi kaçın!” (Buhari, Tıp, 76.) ferman etmiştir. “Veba olan yere girmeyin, vebanın olduğu yerden de çıkmayın!” (Buhari, Tıp, 30.) ferman etmiştir.
19. Peygamberimiz (asm) spor olarak güreş yapmış (Hamidullah, İslam Peygamberi, 1:104.) Yüzme öğrenmeyi tavsiye etmiştir. (Hamidullah, 1:42.) Ok atmayı, at ve deve yarışlarını teşvik etmiştir. (Tirmizi, Cihad, 22.) Koşuyu da teşvik eder. (Ebu Davud, Cihad, 61.)
20. Her ciğer sahibi hayvana yapılan iyiliğin sadaka sevabının olduğunu söylemiştir. Zayıf hayvanlara binilmesini yasaklamış, (Ebu Davud, Cihad, 44.) develerin yüklerini indirmeden namaz kılmamıştır. (Ebu Davud, Cihad, 45.)
21. Zarar veren hayvanların öldürülmesini söylemiş; ama zararı dokunmayana hayvanları öldürmeyi yasaklamıştır. (Ebu Davud, Hac, 9; Sayd, 1.) Kediyi hapsedip öldüren kadının azabı hak ettiğini söylemiştir. (Buhari, Enbiya, 56.)
22. Hayvanlara işkence edilmesini, müsle yapılarak azalarının kesilmesini ve oklar hedef edilmesini yasaklamıştır. (İbn-i Mâce, Zebaih, 10.)
23. Hayvanların yavrularından ayırmayı, yüzlerini damgalamayı, hayvanların yuvalarının yıkılmasını, haşerelerin yuvalarının tahrip edilmesini yasaklamıştır. (Ebu Davud, Cihad, 53, 112.)
24. Çölde susayan bir köpeğe kuyudan ayakkabısı ile su içirenin bu amelinin Allah katında makbul olup, yapanın günahlarının affına vesile olduğunu ve bu sebeple cehennemden kurtulup cennete gittiğini söylemiştir. (Nevevi, Şerh-u Müslim, 14:241.)
25. Hz. Peygamber ordusuyla Mekke’yi fethetmeye giderken ordunun gittiği yol güzergâhında bulunan dişi bir köpeğin ve yavrularının zarar görmemesi için ordunun yönünü değiştirerek köpeklerin başına bir nöbetçi bırakmıştır. (Vakidî, Kitabü’l-Meğâzî, Beyrut-1989, 2: 804.)
26. Peygamberimiz, kediyi ev hayvanlarından saymıştır. (İbn Hanbel, 5: 310.) Küçük kedileri kucağına alarak onlarla oynayan ve hayvan sevgisiyle meşhur olan Ebu Hureyre’ye “kedicik babası” ismini vermiştir. (Tirmizi, Menâkıb, 46.)
27. Canlılara merhametle muamele edilmesini emretmiş ve “Merhamet edene Allah da merhamet eder. Siz yerdekilere merhamet edin ki göktekiler de size merhamet etinler” (Ebu Davud, Edeb, 58.) buyurur.